Weerstandsvermogen en risicobeheersing
Risicomanagement heeft een prominente plek binnen de planning en control cyclus van de gemeente Uden. Het is een continuproces. Bij alle planning & control producten wordt hierover gerapporteerd in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. In plaats van een periodieke inventarisatie is het risicomanagement bij de gemeente Uden een manier van denken. Het dient als hulpmiddel bij het nemen van besluiten door zowel Raad als college.
Financiële strategie en beleid
Zichtbaar is dat risicomanagement, wat het onderwerp is van deze paragraaf, slechts 1 van de 3 pijlers is.
De pijler dekking/sluitende begroting wordt nader toegelicht in de gevolgen bestedings- en dekkingsplan voor de financiële positie. Hier wordt ook de pijler financiering toegelicht. Deze is eveneens onderdeel van de financieringsparagraaf.
Kengetallen Financiële positie
De gemeenten zijn op grond van artikel 11 van het Besluit Begroting en Verantwoording verplicht om onderstaande kengetallen op te nemen in programmabegroting en programmrekening. De berekening van deze kengetallen is voor iedere gemeente identiek. Op termijn is benchmarking met andere gemeenten op basis van deze getallen dan ook mogelijk. Let wel, een percentage zelf zegt nog niet zoveel. Bij een vergelijking met andere gemeenten zal bijvoorbeeld ook het voorzieningenniveau betrokken moeten worden. In overleg met het audit-comité is afgesproken vooralsnog de cijfers te verzamelen zonder er concrete doelstellingen aan te verbinden. De wetgever stelt ook geen eisen aan normering. Dit in verband met de eigenheid van gemeenten.
| Kengetallen |
Rekening 2015 |
Begroting 2016 |
Rekening 2016 |
Begroting 2017 (incl. wijzigingen) |
Rekening 2017 90,8% |
Begroting 2018 (incl. wijz.) | Rekening 2018 | Begroting 2019 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Netto schuldquote | 76,4% | 74,6% | 75,9% | 78,4% | 76,8% | 84,5% | 65,6% | 93,4% |
| Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen | 63,9% | 64,8% | 64,9% | 69,4% | 66,1% | 77,5% | 56,9% | 86,2% |
| Solvabiliteit | 27,4% | 27,6% | 29,5% | 27,6% | 32,9% | 27,7% | 38,4% | 34,1% |
| Grondexploitatie | 36,1% | 33,7% | 27,0% | 22,5% | 28,4% | 20,5% | 18,1% | 30% |
| Structurele exploitatieruimte | -2,4% | -0,4% | 0% | 0% | 0% | 0,2% | 1,3% | 0% |
| Belastingcapaciteit | 99,2% | 97,2% | 97,2% | 95,5% | 95,5% | 92% | 92% | 92,5% |
Netto schuldquote
Dit kengetal biedt inzicht in het niveau van de schulden ten opzichte van de eigen middelen en wordt uitgedrukt in een percentage. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Het kengetal is verbeterd ten opzichte van 2017 door een afname van de langlopende schulden (reguliere aflossing) en een hoger saldo van baten (door met name incidentele verkopen grondexploitatie). Het kengetal is fors beter t.o.v. de begroting 2018 doordat de verwachting was dat in 2018 een langlopende lening van 30 miljoen afgesloten moest worden. Dit was uiteindelijk niet nodig. De verwachting is dat deze lening in 2019 afgesloten zal moeten worden, waardoor het kengetal alsnog zal verslechteren.
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Dit kengetal wordt berekend zoals de netto schuldquote. Leningen aan openbare lichamen, woningbouwcorporaties, deelnemingen en overige verbonden partijen worden daar vervolgens op in mindering gebracht. Bij dergelijke leningen kan er onzekerheid ontstaan of ze allemaal terug worden betaald. Met berekening van dit kengetal wordt duidelijk wat het aandeel van de versterkte leningen in exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast. De verklaring waarom dit kengetal verbeterd is ten opzichte van 2017 is hierboven bij "netto schuldquote" al gegeven. Gemakshalve wordt daar naar verwezen.
Solvabiliteitsratio
Dit kengetal geeft inzicht in hoeverre we in staat zijn om aan de financiële verplichtingen op lange termijn te voldoen. Berekend is het eigen vermogen gedeeld door het totale vermogen, uitgedrukt in een percentage. Het eigen vermogen van een gemeente bestaat volgens artikel 42 van het BBV uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten. De verbetering van de solvabiliteit wordt verklaard door een toename van het eigen vermogen. Dit wordt met name veroorzaakt door winstnemingen in het grondbedrijf (stortingen in algemene reserve grondbedrijf). Het kengetal is fors beter t.o.v. de begroting 2018 doordat de verwachting was dat in 2018 een langlopende lening van 30 miljoen afgesloten moest worden. Dit was uiteindelijk niet nodig. De verwachting is dat deze lening in 2019 afgesloten zal moeten worden, waardoor het kengetal alsnog zal verslechteren.
Grondexploitatie
Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zicht verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Voor de berekening van dit kengetal worde de niet in exploitatie genomen gronden en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uit de programmabegroting / programmarekening (artikel 17, onderdeel c, van het BBV) en uitgedrukt in een percentage. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. Het kengetal is flink lager ten opzichte van 2017 doordat de boekwaarde van de bouwgronden in exploitatie met 10 miljoen is afgenomen. Dit wordt met name veroorzaakt door 20 miljoen aan gerealiseerde inkomsten (grondverkopen). De boekwaarde zal in 2019 weer toenemen doordat 2 nieuwe complexen geopend gaan worden (Eikenheuvel en Hoogveld Zuid-Noord). Deze gronden staan nu nog gewaardeerd onder de materiële vaste activa.
Structurele exploitatieruimte
Dit kengetal berekent de structurele baten minus lasten, gecorrigeerd met structurele mutaties in reserves gedeeld door de totale baten gecorrigeerd met structurele mutaties in reserves uitgedrukt in een percentage. Hoe hoger het percentage hoe meer ruimte er is voor het doen van structurele uitgaven. Ons streven is om structurele lasten zoveel mogelijk af te dekken door structurele baten wat resulteert in een percentage van 0%. Een positief percentage geeft aan dat er meer structurele baten zijn dan uitgaven.
Belastingcapaciteit
Dit kengetal vergelijkt de lokale lastendruk van een gezin met gemiddelde WOZ-waarde voor ozb, rioolheffing en afvalstoffenheffing met de landelijke lastendruk gezin met gemiddelde WOZ-waarde voor ozb, rioolheffing en afvalstoffenheffing en drukt dit uit in een percentage. Een percentage van minder dan 100% betekent dat de lokale lastendruk lager is dan de landelijk gemiddelde lastendruk.
Beleid
Het beleid voor risicomanagement (PDF, 502.2 kB) is door uw Raad vastgesteld in december 2014. De belangrijkste wijziging ten opzichte van het eerdere beleid is dat er geen onderscheid meer wordt gemaakt tussen incidentele en structuerele risico's. Dit resulteert in 1 weerstandsratio. De inzichtelijkheid in de risico's van de gemeente Uden is hiermee niet gewijzigd. De verantwoording van de risico's vindt op dezelfde transparante wijze plaats als voorheen.
Risico's, weerstandscapaciteit en ratio's
Risico's
Doelstelling van de gemeente Uden is om periodiek inzicht te hebben in de risico's. Hierover wordt 4x per jaar (in de Begrotingsnotitie, de Programmabegroting, de Bestuursrapportage en de Programmarekening), verantwoording afgelegd. De financiële omvang van deze risico's wordt op een uniforme wijze, conform het vastgestelde beleid, in beeld gebracht.
Top 11 risico’s
De risico inventarisatie vindt plaats op basis van de inschatting van de financiële impact en de kans van optreden. We hanteren hierbij klassen van 1 tot 5. Hierbij oplopend van kans en financiële impact. Voor een verdere toelichting op dit systeem van risicobeoordeling verwijzen wij naar het eerder genoemde beleid voor het risicomanagement vastgesteld in december 2014. Hieronder is schematisch weergegeven wat de grootste risico’s zijn voor de gemeente Uden. Voor deze weergave is geen onderscheid gemaakt tussen de incidentele en structurele risico’s.
Top 11 risico's Programmarekening 2018
Top 11 risico's Programmarekening 2018 schematisch
* De risico's van het sociaal domein zijn dit jaar gelijk gehouden aan de hoogte van de reserve en daarmee afgedekt. Daarom is alleen de totale omvang van het risico benoemd en geen inschatting gemaakt van de kans x impact. Naar verwachting zal in de loop van de tijd steeds meer duidelijkheid komen rondom de ontwikkelingen (aantallen etc) in het sociaal domein waardoor het wel mogelijk is een inschatting te maken van de kans en de impact. Hierdoor ontbreken de nummers 1,2 en 4 in bovenstaande tabel.
De grootste risico's betreffen de risico's in het sociaal domein en het grondbedrijf. Als gevolg van de decentralisatie per 1 januari 2015 zijn de taken en verantwoordelijkheden in het sociaal domein voor een groot gedeelte bij gemeenten komen liggen. Om deze tranistie goed te laten verlopen zijn er al heel veel werkzaamheden verricht. Maar de complexiteit en de omvang van de tranisitie is enorm. Er zijn nog steeds veel onduidelijkheden bijvoorbeeld over de omvang van de aantallen. Ook moeten processen nog verder ingericht worden om de decentralisatie goed te laten verlopen en te beheersen. Vooralsnog zijn de risico's voor deelfonds participatie, deelfonds jeugd en deelfonds WMO gelijk gehouden aan de omvang van de reserve sociaal domein conform het aandeel van het desbetreffende deelfonds in de reserve. We verwachten dat we het komend jaar het noodzakelijk inzicht verkrijgen zodat we een nog betere inschatting van het risico kunnen maken conform ons hiervoor gehanteerd model van risicobepaling. De doelstelling is om de risico's rondom het sociaal domein conform de gemeentebrede systematiek te inventariseren.
Bij het grondbedrijf is de risico inventarisatie een belangrijk onderdeel van het meerjarig perspectief. Ook de externe accountant bevestigt dat de beheersing, wat een belangrijk gedeelte is van de risico inventarisatie, van het grondbedrijf op orde is. Gezien de onzekerheid van de ontwikkelingen op de markt blijft dit risico groot. Tenslotte is het beveiligingsrisico ook opgenomen in het rode gebied. Dit risico is toegenomen als gevolg van steeds hogere mate van digitalisering. De wetgeving hieromtrent is ook in ontwikkeling (o.a. met de wet Meldplicht datalekken). Als gevolg hiervan zijn er intern procedures opgezet om te voldoen aan de wetgeving.
De overige risico's in het oranje gebied zijn verschillend van aard. Zichtbaar is dat de kans dat ze zich voordoen redelijk gering is maar als ze zich voordoen is de financiële impact aanzienlijk. Deze risico's zijn gedetailleerd toegelicht in de risico inventarisatie (PDF, 225.3 kB). Daar zijn ook de beheersingsmaatregelen opgenomen om deze risico's zo goed mogelijk af te dekken.
Risico's per programma
De risico's verdeeld over de programma's zien er als volgt uit. Hierbij is eveneens de ontwikkeling van de risico's ten opzichte van de vorige producten uit de Planning & control cyclus zichtbaar. Hierbij wordt opgemerkt dat er geen vergelijk is gemaakt met de risico's uit de Programmabegroting 2019 omdat met ingang van deze programmabegroting de indeling van de programma's is gewijzigd.
Zichtbaar in deze risico inventarisatie is dat de risico's nagenoeg gelijk zijn gebleven aan de risico inventarisatie van de Programmarekening 2017. De Risico's uit de Programmabegroting 2019 zijn niet opgenomen als vergelijkende cijfers omdat daar de nieuwe indeling van de programma's is opgenomen.
Klik hier (PDF, 66.2 kB) voor de specificatie van de risico's per programma.
Uitgebreide risico analyse
De risico's worden conform ons beleid voor risicomanagement geïnventariseerd. Hierdoor is op een gedetailleerd niveau inzicht in de risico's die de gemeente Uden loopt. Tevens wordt door de vakafdelingen aangegeven op welke wijze de risico's beheerst worden. Voor de volledige risico inventarisatie klik hier (PDF, 225.3 kB).
Weerstandscapaciteit
De weerstandscapaciteit bedraagt € 62 mln. Voor de specificatie hiervan klik hier.
Weerstandsratio
De weerstandsratio wordt als volgt berekend:
weerstandscapaciteit
risico's = weerstandsratio
De weerstandsratio geeft aan in hoeverre de gemeente Uden in staat is haar risico's op te vangen.
Toelichting ontwikkeling ratio
De werkelijke ratio in 2018 bedraagt 2,74 en is toegenomen met 0.46 ten opzichte van de werkelijk ratio 2017 . DIt wordt veroorzaakt doordat de weerstandscapaciteit is toegenomen terwijl de risico's nagenoeg gelijk zijn gebleven.
De weerstandscapaciteit is toegenomen met € 6,6 mln.
Per saldo ontwikkelt de ratio zich positief en zit op de norm van 2.
Doorkijk naar de toekomst
De weerstandsratio ligt op de gestelde norm. Dat betekent dat de gemeente Uden prima in staat is om haar risico's op te vangen. Dit is positief voor de financiële positie van de gemeente Uden. Maar desondanks zijn er nog steeds factoren die deze ratio direct negatief kunnen beïnvloeden. Denk hierbij aan afboekingen vanuit de grondexploitatie, het niet halen van bezuinigingstaakstellingen, toename van de incidentele risico’s en negatieve resultaten in afwijkingenrapportages.
Om het weerstandsvermogen minimaal op niveau te houden, zal net als voorgaande jaren verder worden gegaan met de volgende stappen:
- Extra kritisch kijken naar B&W voorstellen waarbij als dekking de algemene reserve wordt genoemd.
- Bestemmingsreserves kritisch screenen en waar mogelijk vrij laten vallen ten gunste van de algemene vrije reserve.
- Bestemmingsreserves koppelen aan de algemene vrije reserve.
- Eventuele exploitatieoverschotten direct toevoegen aan de algemene vrije reserve.
Daarnaast is het van belang om de risico's te blijven beheersen en nieuwe risico's te identifceren. Er zijn reeds stappen gezet om de risicobeheersing meer te koppelen aan de interne controle zodat er een betere toets plaatsvindt op de werking van de beheersingsmaatregelen. Hier zullen we in 2019 mee verder gaan. Daarnaast is de doelstelling voor de toekomst om de ratio tussen de 1 en 2 te houden.
Ontwikkeling vermogenspositie
De gemeente Uden wil sturen op risico’s en weerstandsvermogen. Belangrijk hierbij is ook de ontwikkeling van de vermogenspositie van onze gemeente. De vermogenspositie heeft betrekking op de incidentele weerstandscapaciteit. In onderstaand overzicht is duidelijk zichtbaar hoe het vermogen zich ontwikkelt.
In de grafiek is zichtbaar dat de reserve positie van de gemeente Uden sinds 2014 toeneemt. Dit wordt met name veroorzaakt door de toename in de Algemene reserve van algemene reserve (incl. grondbedrijf) met ruim € 6 mln. We zijn ons ervan bewust dat de vermogenspositie nog steeds verbeterd kan worden. De acties die hiervoor genomen kunnen worden staan beschreven bij de doorkijk naar de toekomst.
De vermogenspositie is een onderdeel van de financiële positie en komt tot uitdrukking in de pijler dekking/sluitende begroting. Dit maakt onderdeel uit van het strategische financieel beleid.