Weerstandsvermogen en risicobeheersing
Risicomanagement heeft een prominente plek binnen de planning en control cyclus van de gemeente Uden. Het is een continu proces. Bij alle planning- & controlproducten wordt hierover gerapporteerd. In plaats van een periodieke inventarisatie, is het risicomanagement bij de gemeente Uden een manier van denken. Het dient als hulpmiddel bij het nemen van besluiten door zowel de raad als het college.
Financiële strategie en beleid
Zichtbaar is dat risicomanagement, wat het onderwerp is van deze paragraaf, slechts 1 van de 3 pijlers is. De pijler dekking/sluitende begroting wordt nader toegelicht in het bestedings-en dekkingsplan. De pijler financiering komt aan de orde in financieringsparagraaf.
Prestatie indicatoren
Om te kunnen sturen op de financiën zijn er prestatie indicatoren. Voor de 3 pijlers, dekking, risicomanagement en financiering zijn de volgende prestatie indicatoren gedefinieerd:
Dekking
- Begroting is structureel in evenwicht
Risicomanagement
- Weerstandsratio
- Weerstandscapaciteit
Financiering
- Solvabiliteitsratio
- Netto schuld als percentage van de exploitatie
- Ratio verstrekte geldleningen aan derden/verbonden partijen in relatie tot de gemeentelijke inkomsten mag niet toenemen
Naast de toelichting in deze paragraaf komen deze indicatoren ook aan bod in het bestedings- en dekkingsplan en de financieringsparagraaf.
Kengetallen financiële positie
Naast bovengenoemde prestatie indicatoren zijn gemeenten op grond van artikel 11 van het Besluit Begroting en Verantwoording verplicht om onderstaande kengetallen op te nemen in de programmabegroting en programmarekening. De berekening van deze kengetallen is voor iedere gemeente identiek. Op termijn is benchmarking met andere gemeenten op basis van deze getallen dan ook mogelijk. Let wel, een percentage zelf zegt nog niet zoveel. Bij een vergelijking met andere gemeenten zal bijvoorbeeld ook het voorzieningenniveau betrokken moeten worden. In overleg met het audit-comité is afgesproken vooralsnog de cijfers te verzamelen, zonder er concrete doelstellingen aan te verbinden. De wetgever stelt ook geen eisen aan normering. Dit in verband met de eigenheid van gemeenten.
| Kengetallen | Rekening 2014 | Rekening 2015 | Rekening 2016 | Begroting 2017 | Begroting 2018 | Begroting 2019 | Begroting 2020 | Begroting 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Netto schuldquote | 88,3% | 76,4% | 75,9% | 78,4%* | 103,5% | 100,0% | 94,0% | 89,6% |
| Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte geldleningen | 72,6% | 63,9% | 64,9% | 69,4%* | 94,9% | 92,7% | 88,3% | 85,6% |
| Solvabiliteit | 24,2% | 27,4% | 29,5% | 27,6%* | 27,7% | 29,8% | 31,3% | 32,4% |
| Grondexploitatie | 40,9% | 36,1% | 27,0% | 22,5%* | 27,5% | 42,1% | 41,5% | 42,0% |
| Structurele exploitatieruimte | 0,1% | -2,4% | 0,0% | 0,0%* | -0,3% | 0,1% | 0,8% | 0,7% |
| Belastingcapaciteit | 98,6% | 99,2% | 97,2% | 95,5%* | 92,4% | 92,8% | 93,3% | 93,7% |
* Prognose Programmabegroting 2017 is op basis van actuele financiële gegevens aangepast.
Algemene opmerking:
De begrote kengetallen voor 2018 verslechteren ten opzichte van de voorgaande jaren. Dit komt doordat er in 2018 een nieuwe geldlening aangetrokken dient te worden van € 30 mln. Dit is een prognose op basis van de begrote inkomsten en uitgaven in 2018.
Netto schuldquote
Dit kengetal biedt inzicht in het niveau van de schulden ten opzichte van de eigen middelen, en wordt uitgedrukt in een percentage. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Het percentage van meer dan 100% betekent dat de schulden -/- de bezittingen hoger zijn dan het saldo van de baten in de begroting.
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Dit kengetal wordt berekend zoals de netto schuldquote. Leningen aan openbare lichamen, woningbouwcorporaties, deelnemingen en overige verbonden partijen worden daar vervolgens op in mindering gebracht. Bij dergelijke leningen kan er onzekerheid ontstaan of ze allemaal terug worden betaald. Met berekening van dit kengetal wordt duidelijk wat het aandeel van de versterkte leningen in exploitatie is, en ook wat dat betekent voor de schuldenlast.
Solvabiliteitsratio
Dit kengetal geeft inzicht in hoeverre we in staat zijn om aan de financiële verplichtingen op lange termijn te voldoen. Berekend is het eigen vermogen gedeeld door het totale vermogen, uitgedrukt in een percentage. Het eigen vermogen van een gemeente bestaat volgens artikel 42 van het BBV uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten.
Grondexploitatie
Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zicht verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Voor de berekening van dit kengetal worden de niet in exploitatie genomen gronden en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uit de programmabegroting / programmarekening (artikel 17, onderdeel c, van het BBV), uitgedrukt in een percentage. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop.
Structurele exploitatieruimte
Dit kengetal berekent de structurele baten minus lasten, gecorrigeerd met structurele mutaties in reserves, gedeeld door de totale baten gecorrigeerd met structurele mutaties in reserves uitgedrukt in een percentage. Hoe hoger het percentage, hoe meer ruimte er is voor het doen van structurele uitgaven. Ons streven is om structurele lasten zoveel mogelijk af te dekken door structurele baten, wat resulteert in een percentage van 0%. Een positief percentage geeft aan dat er meer structurele baten zijn dan uitgaven. Dit zou een nog gezondere balans zijn.
Belastingcapaciteit
Dit kengetal vergelijkt de lokale lastendruk van een gezin met gemiddelde WOZ-waarde voor ozb, rioolheffing en afvalstoffenheffing, met de landelijke lastendruk gezin met gemiddelde WOZ-waarde voor ozb, rioolheffing en afvalstoffenheffing, uitgedrukt in een percentage. Een percentage van minder dan 100% betekent dat de lokale lastendruk lager is dan de landelijk gemiddelde lastendruk.
Beleid
Het beleid voor risicomanagement (PDF, 502.2 kB)is geactualiseerd en door de raad vastgesteld in december 2014. De risico's worden transparant in beeld gebracht en afgezet tegen het weerstandsvermogen. Dit resulteert in een weerstandsratio. Dit is een van de drie pijlers om de financiële positie van de gemeente Uden te bepalen. We hebben als doelstelling om het beleid elke vier jaar te actualiseren.
Risico's, weerstandscapaciteit en ratio's
Risico's
Doelstelling van de gemeente Uden is om periodiek inzicht te hebben in de risico's. Hierover wordt 4x per jaar (in de Begrotingsnotitie, Programmabegroting, Bestuursrapportage en Programmarekening)verantwoording afgelegd. De financiële omvang van deze risico's wordt op een uniforme wijze, conform het vastgestelde beleid, in beeld gebracht.
Top 11 risico's
De risico inventarisatie vindt plaats op basis van de inschatting van de financiële impact en de kans van optreden. We hanteren hierbij klassen van 1 tot 5. Hierbij oplopend van kans en financiële impact. Voor een verdere toelichting op dit systeem van risicobeoordeling verwijzen wij naar het eerder genoemde beleid voor het risicomanagement,vastgesteld in december 2014. Hieronder is schematisch weergegeven wat de grootste risico’s zijn voor de gemeente Uden. Voor deze weergave is geen onderscheid gemaakt tussen de incidentele en structurele risico’s.
* De risico's van het sociaal domein zijn dit jaar gelijk gehouden aan de hoogte van de reserve en daarmee afgedekt. Daarom is alleen de totale omvang van het risico benoemd en geen inschatting gemaakt van de kans x impact. Naar verwachting zal in de loop van de tijd steeds meer duidelijkheid komen rondom de ontwikkelingen (aantallen etc) in het sociaal domein,waardoor het wel mogelijk is een inschatting te maken van de kans en de impact. Hierdoor ontbreken de nummers 1 t/m 3 in bovenstaande tabel.
Schematisch
De grootste risico's betreffen de risico's in het sociaal domein en het grondbedrijf. Als gevolg van de decentralisatie per 1 januari 2015 zijn de taken en verantwoordelijkheden in het sociaal domein voor een groot gedeelte bij gemeenten komen liggen. Om deze transitie goed te laten verlopen, zijn er al heel veel werkzaamheden verricht. Maar de complexiteit en de omvang van de tranisitie is enorm. Er zijn nog steeds veel onduidelijkheden, bijvoorbeeld over de omvang van de aantallen. Ook moeten processen nog verder ingericht worden om de decentralisatie goed te laten verlopen en te beheersen.
Vooralsnog zijn de risico's voor deelfonds participatie, deelfonds jeugd en deelfonds WMO gelijk gehouden aan de omvang van de reserve sociaal domein conform het aandeel van het desbetreffende deelfonds in de reserve. We verwachten dat we komend jaar het noodzakelijk inzicht verkrijgen, zodat we een nog betere inschatting van het risico kunnen maken conform ons hiervoor gehanteerd model van risicobepaling.
Bij het grondbedrijf is de risico inventarisatie een belangrijk onderdeel van het meerjarig perspectief. Ook de externe accountant bevestigt dat de beheersing, wat een belangrijk gedeelte is van de risico inventarisatie, van het grondbedrijf op orde is. Gezien de onzekerheid van de ontwikkelingen op de markt blijft dit risico groot. Tenslotte is het beveiligingsrisico ook opgenomen in het rode gebied. Dit risico is toegenomen als gevolg van steeds hogere mate van digitalisering. De wetgeving hieromtrent is ook in ontwikkeling. Zo is er de nieuwe wet Meldplicht datalekken. Als gevolg hiervan zijn er intern procedures opgezet om te voldoen aan de wetgeving.
De overige risico's in het oranje gebied zijn verschillend van aard. Zichtbaar is dat de kans dat ze zich voordoen redelijk gering is, maar als ze zich voordoen is de financiële impact aanzienlijk. Deze risico's zijn gedetailleerd toegelicht in de risico inventarisatie (PDF, 1.5 MB). Daar zijn ook de beheersingsmaatregelen opgenomen om deze risico's zo goed mogelijk af te dekken.
Risico's per programma
De risico's verdeeld over de programma's zien er als volgt uit.
Hierbij is eveneens de ontwikkeling van de risico's ten opzichte van de Programmarekening 2016 zichtbaar. Met ingang van deze Programmabegroting is er een programma Bedrijfsvoering opgenomen. Hierdoor zijn risico's uit het programma Dienstbare en betrouwbare overheid verschoven naar dit programma. Dit is zichtbaar in onderstaande tabel.
Klik hier (PDF, 57.9 kB) voor de specificatie van risico's per programma.
Uitgebreide risico analyse
De risico's worden conform ons beleid voor risicomanagement geïnventariseerd. Hierdoor is op een gedetailleerd niveau inzicht in de risico's die de gemeente Uden loopt. Tevens wordt door de vakafdelingen aangegeven op welke wijze de risico's beheerst worden. Voor de volledige risico inventarisatie klik hier (PDF, 1.5 MB).
Weerstandscapaciteit
De weerstandscapaciteit bedraagt € 46,9 mln. Voor de specificatie hiervan klik hier.
Weerstandsratio
De weerstandsratio wordt als volgt berekend:
weerstandscapaciteit
risico's = weerstandsratio
De weerstandsratio geeft aan in hoeverre de gemeente Uden in staat is haar risico's op te vangen.
Toelichting ontwikkeling ratio
De ratio bedraagt 2,27 en is toegenomen met 0,1 ten opzichte van de Programmarekening 2016. De ratio ligt op de norm (tussen 1 en 2). De toename wordt vooral veroorzaakt door een afname van de risico's in het sociaal domein. Ondanks dat daar gedeeltelijk ook een afname van de reserve sociaal domein tegenover staat, neemt het risico per saldo toch iets af. Dit verklaart de marginale toename van de ratio.
Doorkijk naar de toekomst
De weerstandsratio ligt op de gestelde norm, maar er zijn nog steeds veel factoren die deze ratio direct negatief kunnen beïnvloeden. Denk hierbij aan afboekingen vanuit de grondexploitatie, het niet halen van bezuinigingstaakstellingen, toename van de incidentele risico’s en negatieve resultaten in afwijkingenrapportages.
Om het weerstandsvermogen minimaal op niveau te houden of te verbeteren, zal net als voorgaande jaren verder worden gegaan met de volgende stappen:
• Actief sturen op het realiseren van de bezuinigingen door middel van de bezuinigingsmonitor.
• Extra kritisch kijken naar B&W voorstellen waarbij als dekking de algemene reserve wordt genoemd.
• Bestemmingsreserves kritisch screenen en waar mogelijk vrij laten vallen ten gunste van de algemene vrije reserve.
• Bestemmingsreserves koppelen aan de algemene vrije reserve.
• Eventuele exploitatieoverschotten direct toevoegen aan de algemene vrije reserve.
Daarnaast is het van belang om de risico's te blijven beheersen en nieuwe risico's te identifceren. Risicobeheersing zal steeds meer gekoppeld worden aan de interne controle, zodat er een betere toets plaatsvindt op de werking van de beheersingsmaatregelen.
Voor het sturen op de financiële positie heeft de gemeente Uden de 3 pijlers, dekking/ sluitende begroting, financiering en risicomanagement en weerstandscapaciteit gedefinieerd. Ondanks dat deze pijler, risicomanagement en weerstandscapaciteit, op de norm ligt, is er binnen de gemeente Uden veel aandacht om de financiële positie te verbeteren. De schuldpositie van de gemeente Uden staat onder druk en het is van belang dat we als organisatie hierop (gaan) sturen. Zie voor een verdere toelichting ook de financieringsparagraaf.
Ontwikkeling vermogenspositie
De gemeente Uden wil sturen op risico’s en weerstandsvermogen. Belangrijk hierbij is ook de ontwikkeling van de vermogenspositie van onze gemeente. De vermogenspositie heeft betrekking op de incidentele weerstandscapaciteit. In onderstaand overzicht is duidelijk zichtbaar hoe het vermogen zich ontwikkelt.
In de grafiek is zichtbaar dat de reserve positie van de gemeente Uden in 2011 flink is afgenomen ten opzichte van 2009. De afname van het vermogen wordt voornamelijk veroorzaakt door de genomen verliezen in het grondbedrijf. Sinds 2014/2015 is de vermogenspositie redelijk stabiel. De begrote vermogenspositie in 2018 verslechtert iets ten opzichte van de werkelijke stand 2016. Dit wordt met name veroorzaakt door een afname van de bestemmingsreserve, en dan specifiek de reserve bovenwijkse infrastructuur. Er zijn voor diverse projecten ontrekkingen begroot waardoor deze reserve met ruim € 2 mln afneemt. Hierdoor verslechtert de vermogenspositie.
De vermogenspositie is onderdeel van het strategische financieel beleid. Het komt tot uitdrukking in de verplichte financiële kengetallen die bovenaan in deze paragraaf vernoemd zijn. Het is een belangrijke pijler voor het bepalen van onze financiële positie.